صافی کف پا: علائم، انواع و درمان آن

اگر صافی کف پا دارید، هنگام ایستادن پاهای شما قوس معمولی ندارد. از این شرایط به عنوان pes planus یا قوس های افتاده پا یاد می شود. در این صورت هنگامی که فعالیت بدنی زیادی انجام می دهید، این امر باعث درد و احساس خستگی زودهنگام می شود. صافی کف پا در نوزادان طبیعی است و معمولا در سنین ۵-۷ سالگی با سفت شدن رباط ها و و تاندون های پا و قوی شدن عضلات ساق و کف پا و شکل گیری ارتباط مناسب بین استخوانهای کوچک ناحیه مچ پا و کف پا، به تدریج قوس کف پا شکل گرفته و صافی کف پا اصلاح می شود. صافی کف پا در کودکی به ندرت جدی است و مشکلی ایجاد نمیکند؛ اما ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد.

صافی کف پا در بزرگسالان

صافی کف پا در بزرگسالان به دو شکل تظاهر می یابد. یک نوع آن در واقع همان افرادی هستند که از کودکی کف پای صاف داشته اند و این وضعیت تا بزرگسالی ادامه یافته است. نوع دیگر یا نوع اکتسابی یا تروماتیک که در افرادی دیده می شود که در کودکی قوس کف پا شکل گرفته است و بعد از آن و در بزرگسالی در نتیجه آسیب وارده به اندام ( مثل تصادفات و شکستگی ها)، و یا در نتیجه تغییرات تخریبی ( دژنراتیو) تاندونها و رباط های حمایت کننده قوس کف پا، به تدریج قوس کف پا از بین می رود در نتیجه صاف شدن قوس پا رخ می دهد. این نوع بیشتر در زنان میانسال و یا بیماران دچار بیماری های روماتیسمی و التهابی رخ میدهد.

آناتومی قوس کف پا

قوس کف پا از مجموعه ای از استخوانها، تاندونها و رباطها تشکیل می شود. نحوه قرار گیری استخوانهای کف پا که بیشتر توسط رباطها حمایت میشود، یکی از عوامل اصلی حفظ قوس کف پا هستند. گاهی ایجاد پل های نابجای استخوانی بین استخوانهای کف پا در کودکی و چسبیدن استخوانها به هم، سبب کاهش حرکت متناسب بین استخوانهای کف پا شده و منجر به درناک شدن در سنین ۱۰-۱۵ سالگی می شود. از تاندون های مهم در شکل کیری و حفظ قوس کف پا تاندون عضله پشت ساقی( تیبیالیس پشتی tibialis posterior) می باشد.

این تاندون شبیه طنابی که پل های کابلی را نگه میدارد به حفظ قوس کف پا کمک می کند( شکل…). ضعیف شدن، کش آمدن و پارگی این تاندون در نتیجه تروما یا بیماریهای التهابی یکی از علل اصلی صاف شدن قوس کف پا در بزرگسالی است و درمان به موقع آن در مراحل اولیه توسط فوق تخصص ارتوپدی، میتواند از بروز ضایعات غیرقابل جبران جلوگیری کند.

نشانه های صافی کف پا

بسیاری از افراد مشکل صافی کف پا دارند؛ اما هیچ مشکلی مشاهده نمی کنند و نیازی به درمان ندارند. اما دیگران ممکن است، علائم زیر را تجربه کنند:

• احساس خستگی زودرس حین فعالیت ورزشی یا فعالیت روزمره
• پاهایی دردناک به ویژه در نواحی قوس و پاشنه پا
• بروز برجستگی در کناره داخلی کف پا بدلیل برجسته شدن یکی از استخوانها در همین ناحیه
• حرکت پا، مانند ایستادن روی انگشتان پا دشوار است
• درد پشت ساق و کف پا
  در صورت مشاهده هر یک از موارد فوق، لازم است بیمار توسط جراح ارتوپد و فوق تخصص جراحی پا و مچ پا ویزیت شده و بررسی های لازم صورت گیرد.

انواع صافی کف پا

• کف پای صاف انعطاف پذیر(flexible flat foot)

کف پای صاف انعطاف پذیر متداول ترین نوع آن است. در این نوع قوس های پاهای شما فقط وقتی آنها را از زمین بلند می کنید، ظاهر می شوند و وقتی پاها را روی زمین قرار می دهید، کف پا کاملا زمین را لمس می کند. این نوع از کودکی شروع می شود و معمولا درد ایجاد نمی کند. برای تشخیص کافی است از کودک بخواهیم روی سر انگشتان خود بایستد. در این حالت پاشنه پا به سمت داخل میچرخد و قوس کف پا شکل می گیرد.

• تاندون آشیل سفت و کوتاه(Achilles tightness)

تاندون آشیل امتداد عضله سه قلوی ساق پا می باشد و عضله را به استخوان پاشنه متصل می کند. اگر خیلی سفت شده و کوتاه باشد، ممکن است هنگام راه رفتن و دویدن احساس درد کنید. این وضعیت باعث می شود که هنگام دویدن یا پیاده روی و راه رفتن، پاشنه زود بلند شود و بیشتر وزن روی جلو پا باشد و پاشنه کامل به زمین نچسبد.

• اختلال عملکرد تاندون پشت استخوان ساق( tibialis posterior)

همانطور که اشاره شد این نوع کف پای صاف در بزرگسالی زمانی به دست می آید که تاندونی که عضله پشت ساق پا ( تیبیالیس پوستریور) را به داخل مچ پا متصل می کند، آسیب دیده، متورم یا پاره شود. اگر قوس کف پا پشتیبانی مورد نیاز را دریافت نکند، در قسمت داخلی پا و مچ پا و همچنین در قسمت خارجی مچ پا درد خواهید داشت.

علت صافی کف پا

صافی کف پا به بافت ها و استخوان های پا مربوط می شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان نوپا طبیعی است؛ زیرا زمان زیادی طول می کشد تا تاندون ها سفت شوند و به شکل قوس درآیند و عضلات آنقدر قوی شوند که بتوانند به حفظ قوس کف پا کمک کنند. اگر این سفت شدن به طور کامل اتفاق نیفتد، می تواند باعث صافی کف پا شود. با افزایش سن یا آسیب دیدگی، تاندون های یک یا هر دو پا ممکن است آسیب ببینند. این بیماری همچنین با بیماری هایی مانند فلج مغزی و دیستروفی عضلانی دیده می شود.

تشخیص صافی کف پا

در حالی که کف پای صاف معمولا می تواند به راحتی توسط بیمارتشخیص داده شود؛ اما علت اصلی آن ممکن است نیاز به بررسی متخصص پا داشته باشد که به عنوان پزشک ارتوپد فوق تخصص مچ پا و پا شناخته می شود. این ممکن است شامل معاینه بالینی و همچنین آزمایشات تصویربرداری برای ارزیابی ساختار پا باشد.

آزمون بصری

یک متخصص پا می تواند کف پا را در حالت ایستاده تشخیص دهد. در این میان برخی از تست های بالینی مورد استفاده شامل موارد زیر است:

آزمایش ردپای مرطوب: با خیساندن پا و ایستادن روی یک سطح صاف و یکنواخت انجام می شود. هر چه سایه بین پاشنه و قسمت جلویی پا ضخیم تر باشد، پا صاف می شود. در مقابل، یک پا با قوس بالا فقط یک چاپ باریک از پای خارجی به جا می گذارد.

آزمون بازرسی کفش: می تواند شواهدی از بیومکانیک پا را ارائه دهد. اگر کف پای صاف داشته باشید، در قسمت داخلی پاشنه کفش ساییدگی بیشتری خواهد داشت. قسمت جلویی کفش در محل میانی پا و انگشتان کفش نیز تمایل دارد که از درون به داخل متمایل شود.

آزمایش ایستادن روی نوک پا (heel raise): برای اینکه تشخیص دهیم صافی کف پای منعطف دارید یا سفت( rigid)، استفاده می شود. اگر هنگام ایستادن روی انگشتان خود قوسی قابل مشاهده ایجاد شود، کف صافی انعطاف پذیر دارید. در غیر این صورت، پزشک احتمالا درمان کف صافی صاف را توصیه می کند.

تست های تصویربرداری

اگر درد زیادی در پا احساس می کنید، ممکن است پزشک آزمایشات تصویربرداری را برای کمک به تشخیص علت اصلی تجویز کند. در میان آزمایشات تصویربرداری استفاده شده:

•  اشعه ایکس و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) برای تشخیص آرتروز و ارزیابی بی نظمی در زاویه و / یا تراز شدن استخوان های پا ایده آل است. همچنین برای تشخیص تشکیل شدن پل استخوانی نابجا و جسبیدن استخوانهای کف پا به هم استفاده میشود.
• از سونوگرافی می توان برای تولید تصاویر دقیق از آسیب بافت نرم مانند پارگی تاندون استفاده کرد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می تواند تصاویری دقیق از آسیب استخوان و بافت نرم ارائه دهد، ایده آل برای افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، التهاب تاندون یا آسیب تاندون آشیل.

صافی کف پای کودکان

به طور کلی، صافی کف پا در کودکان نیازی به درمان ندارد و معمولا در سنین ۵-۷ سالگی قوس ایجاد می شود. کودکانی که پابرهنه در زمین های ناهموار فعالیت می کنند، تشکیل قوس نرمال بین 4 تا 6 سال در آن ها احتمال دارد. در مقابل، کفش بسته تابستانی (به ویژه کفش های تنگ) ممکن است اثر معکوس داشته باشد.

شواهد فعلی نشان می دهد که استفاده از ارتز ( کفی یا کفش های خاص) در کودکان با کف پای صاف برای تشکیل شدن قوس پا مفید نیست و کمکی نمی کند. لذا استفاده از کفش های خاص و گاها گران قیمت اصلا توصیه نمی شود و غیرعلمی می باشد.

این استثنا ممکن است در کودکان مبتلا به ناهنجاری مادرزادی پا باشد و در این کودکان به دلایل دیگر لازم باشد که از کفش های خاص و یا ارتوز مناسب استفاده شود. جراحی حداکثر در اوایل نوجوانی انجام می شود؛ زمانی که ساختار استخوان هنوز در حال شکل گیری است. سپس از ارتزها برای اطمینان از بهبودی پا در موقعیت صحیح استفاده می شود. استفاده از کفی فقط برای کاهش آسیب دیدن کفش و همجنین کاهش ایجاد خستگی در فرد توصیه میشود اما کمکی به تشکیل قوس کف پا نمیکند.

درمان صافی کف پا

درمان حمایتی( supportive)

حمایت از پاها معمولا اولین قدم در درمان این بیماری است. ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی شما ممکن است به شما توصیه کند که از ارتز استفاده کنید. ارتوز در واقع کفی های مخصوص است که برای حمایت از پاها وارد کفش می شود. همچنین پوشیدن کفش های ورزشی که خود قوس کف پایی در آنها دیده شده و شکل داده شده است توصیه می شود.

تغییر سبک زندگی

کاهش درد ناشی از صافی کف پا ممکن است شامل برخی تغییرات در برنامه روزانه شما باشد. به عنوان مثال، ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی شما ممکن است یک برنامه غذایی و ورزشی برای مدیریت وزن شما برای کاهش فشار روی پاهایتان توصیه کنند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی کمک بسیار زیادی به کاهش درد و بهتر شدن ظاهر پا می شود. مهمترین قسمت آن ورزش های کششی تاندون آشیل و ورزشهای تقویت عضله پشت ساق( تیبیالیس پوستریور) می باشد. همچنین ورزشهای تقویت کننده عضلات کوچک کف پا به کاهش درد و بهتر شدن قوس کف پا کمک میکند.

دارو

بسته به علت وضعیت خود، ممکن است درد و التهاب مداوم داشته باشید. متخصص ارتوپد و فوق تخصص جراحی پا و مچ پا ممکن است برای کاهش ناراحتی ناشی از این علائم دارو تجویز کند. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی می توانند تورم و درد را تسکین دهند اما معمولا نیازی به تجویز آنها نیست.

جراحی پا

جراحی در موارد جدی تر ممکن است یک گزینه باشد و معمولا آخرین چاره است. جراح ارتوپدممکن است در پاهای شما قوس ایجاد کند، تاندون ها را ترمیم کند یا استخوان ها یا مفاصل شما را فیوز کند. اگر تاندون آشیل شما خیلی کوتاه است، جراح می تواند با انجام جراحی افزایش طول، طول متناسب تاندون را ایجاد نماید تا درد شما کاهش یابد.

همچنین جراحی های استوتومی و جابجا کردن قسمت تحتانی استخوان پاشنه، به تشکیل قوس پا کمک میکند. یک روش جراحی بسیار خوب، مدرن و کم تهاجمی روش آرتروارزیس ( arthroereisis) میباشد. در این روش در کودکان ۱۲-۱۴ سال که کف پای صاف انعطاف پذیر دارند، با قراردادن یک پیچ مخصوص بین دو استخوان اصلی مچ پا، به اصلاح صافی و تشکیل قوس کف پا کمک میکند. تشخیص زمان مناسب انجام این روش و نحوه انجام آن توسط فوق تخصص جراحی ارتوپد و جراح پا و مج پا بسیار مهم، ظریف و دقیق است و به هر جراحی نمیتوان اعتماد کرد.